Η Λαυρεωτική γίνεται και πάλι ένας χώρος εικαστικού πειραματισμού…

Ένα ακόμα πρωτότυπο πρότζεκτ ανοίγει τη φετινή εικαστική σεζόν από 1-10 Σεπτεμβρίου και μας καλεί για δεύτερη χρονιά να δούμε το Λαύριο με μία εντελώς διαφορετική ματιά. Ο λόγος για την ομαδική έκθεση “Λαυρεωτική Γη, απόηχοι μιας μακρινής εποχής” (τίτλος εμπνευσμένος από το “Echoes” των Pink Floyd), στην οποία φέτος συμμετέχουν δώδεκα σύγχρονοι καλλιτέχνες. 

Ο χώρος του Τεχνολογικού Πολιτιστικό Πάρκου Λαυρίου είναι από μόνος του λόγος να επισκεφθείς την περιοχή. Όμως, στόχος της εμπνεύστριας του “Lavreotiki art project”, Αμαλίας Χαρικιοπούλου, δεν ήταν απλώς να εντυπωσιάσει τον θεατή παρουσιάζοντας μια έκθεση μέσα στο πάρκο, αλλά να ρίξει φως σε αφανή σημεία του πολιτιστικού τοπίου της Λαυρεωτικής, μέσα από τις πρακτικές, τα μέσα και τις μεθοδολογίες που υιοθετεί ο κάθε καλλιτέχνης.

“Η διαδικασία της δημιουργίας των έργων και τα φιλοσοφικά ζητήματα που προκύπτουν είναι στοιχεία που θέλησα να εστιάσω τόσο στο “Lavreotiki art project”, όσο και σε παλαιότερα  εγχειρήματα, όπως το ᾽Ερημία ΑΜΟΡΓΌΣ᾽ (2016) και το ᾽Α Field Guide to Getting Lost᾽, Vol. 1 & 2″ μας λέει η Αμαλία. “Η έρευνα διαχωρίστηκε από την περίοδο της παραγωγή των έργων, έτσι ώστε οι καλλιτέχνες να γνωρίσουν σε βάθος το πολιτιστικό τοπίο της Λαυρεωτικής και να εξερευνήσουν την υλική, άυλη και περιβαλλοντική κληρονομιά. Η περίοδος έρευνας αποτυπώθηκε σε μορφή δικτυακού καταλόγου από το THE ΤΕΛΟΣ SOCIETY και είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά“.

Τέσσερις από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες (Γιώργος Παλαμάρης, Κατερίνα Παπαζήση, Μαρία Ευσταθίου, Παναγιώτης Λάμπρου) μας μίλησαν για τις ιδιομορφίες της Λαυρεωτικής Γης που ενέπνευσαν τα έργα τους.

Ποια στοιχεία από την ιστορία και την ποικιλομορφία της λαυρεωτικής γης χρησιμοποιήσατε στο έργο σας και πώς καταφέρατε μέσω αυτού να αναδείξετε την ιστορία της περιοχής; Υπήρξε κάποιο κομμάτι της που σας έκανε εντύπωση;

Γιώργος Παλαμάρης: Για εμένα, το σημαντικότερο κομμάτι στις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις είναι η ανθρώπινη επικοινωνία πριν και μετά τα εγκαίνια τους. Γι’ αυτό, θα ήθελα πρώτα να αναφερθώ στον άνθρωπο που ξεκίνησε το πρότζεκτ της Λαυρεωτικής, την αγαπητή Αμαλία. Το βάθος χρόνου και η βραδύτητα που παρέδωσε σε όλους μας με παραδειγματική συνέπεια και οργάνωση για να δημιουργήσουμε αυτήν την έκθεση, καθώς και η διάθεσή της για συνεργασία και συζήτηση, αποτελούν για εμένα τη βασική εμπειρία της συμμετοχής μου στο πρότζεκτ. Θεωρώ σημαντικό στην εποχή μας να επιστρέφουμε σε τέτοιους ρυθμούς, να ατενίζουμε με ένα αργό βάδισμα και να μην κλέβουμε εικόνες στα πεταχτά. Επομένως, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Αμαλία και να ενθαρρύνω την ίδια όπως  και άλλους επιμελητές και εικαστικούς να δίνουμε ουσία  και χώρο στον χρόνο μας.

Κατερίνα Παπαζήση: Τα βασικά υλικά του έργου μου είναι τα χρώματα λαδιού που χρησιμοποιώ στη ζωγραφική μου και οι “σκουριές”, δηλαδή τα απόβλητα της μεταλλευτικής δραστηριότητας της περιοχής. Οι σκουριές έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μόλυβδο, και είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ιταλός Serpieri αρχικά ήρθε στο Λαύριο και εγκατέστησε το εργοστάσιο μεταλλουργίας, αναβιώνοντας τα μεταλλεία που είχαν μείνει ανενεργά από την αρχαιότητα. Σήμερα τα απόβλητα βρίσκονται πεταμένα σε λόφους, σε διάφορα σημεία μέσα στο Λαύριο και στην ευρύτερη περιοχή της Λαυρεωτικής. Μοιάζουν με σωρούς από μαύρες πέτρες, αλλά είναι στην πραγματικότητα μεταλλεύματα. Κάνοντας βόλτα σε έναν τέτοιο λόφο στο Λαύριο, μου έκανε εντύπωση το ανάγλυφο της επιφάνειάς των σκουριών, που δίνει την εικόνα μιας ροής παγωμένης στον χρόνο, και θέλησα να βγάλω καλούπια από αυτούς τους σχηματισμούς. Σε δεύτερο χρόνο, ερευνώντας τον τρόπο δημιουργίας αυτών των απορριμμάτων, συνειδητοποίησα ότι στην ουσία αυτά τα ίδια είναι η ιστορία του τόπου. Η “Μαύρη Πέτρα του Λαυρίου” έδωσε, κατά την αρχαιότητα,  και ξανάδωσε, κατά τον 19ο αιώνα με τον Serpieri, ζωή στην περιοχή. Ταυτόχρονα  όμως κατέστρεψε το υπέδαφος της, μιας και ο μόλυβδος είναι τοξικός. Αυτή η συμβιωτική σχέση, όπως και η έννοια της εξόρυξης,  αντανακλώνται στα έργα όπως εξελίχθηκαν. Το ότι καταπιάστηκα με τις σκουριές έχει ίσως να κάνει και με τη δική μου ιστορία και σχέση με την περιοχή, μιας και περνούσα εκεί τα καλοκαίρια μου ως παιδί και έφηβη, πράγμα που με έκανε να θέλω πολύ να συμμετέχω σε αυτό το εγχείρημα.

Μαρία Ευσταθίου: Εστίασα την έρευνα μου γύρω από τον ασύλληπτο γεωλογικό πλούτο της περιοχής. Χρησιμοποίησα τα στοιχεία που βρίσκονται σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στο υπέδαφος της περιοχής για να δημιουργήσω μία “γεωγραφική παλέτα”, ένα χρωματολόγιο κατά κάποιο τρόπο, της περιοχής της Λαυρεωτικής. Γνώριζα για τις εξορύξεις, το ασήμι, το μόλυβδο. Αλλά δεν γνώριζα το εύρος της ποικιλομορφίας. Μία χούφτα στοιχεία έχουν δημιουργήσει πάνω από 680 διαφορετικά ορυκτά, δηλαδή πάνω από το 12.5% των γνωστών ορυκτών παγκοσμίως, με τα 25 από αυτά να έχουν ανακαλυφθεί εδώ για πρώτη φορά. Διαβάζοντας για το Λαύριο, συνάντησα και τον όρο “ανθρωπογενή ορυκτά” – ορυκτά που δεν θα υπήρχαν χωρίς την καταλυτική επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στη φύση, ή που δημιουργήθηκαν ακριβώς μέσω της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τη φύση. Έξι έχουν δημιουργηθεί στις σκωρίες του Λαυρίου και για μένα κατά κάποιο τρόπο εικονογραφούν την ιστορία της περιοχής.

Παναγιώτης Λάμπρου: Το ενδιαφέρον μου στη Λαυρεωτική εστιάζει σε δυο ιστορικά συμβάντα και μια αρχαία τεχνικά φυσική κατασκευαστική, άγνωστη σε μας. Η νίκη των Ελλήνων έναντι των Περσών επιτεύχθηκε πρώτα στις αρχαίες στοές του Λαυρίου. Ο επιχειρηματίας Σερπιέρη συναντά τον κλέφτη Κίτσο από το Χάος και συμφωνούν στην εποπτεία του χώρου εξόρυξης. Η αρχαία τεχνική κατασκευής κονιάματος ή κόνις, είχε τη δυνατότητα να ομογενοποιεί την κάθε επιφάνεια και να την στεγανοποιεί, δημιουργώντας τα περίφημα αρχαία λουτρά για το πλύσιμο των ορυκτών. Η σειρά των φωτογραφιών “Κόνις” παρουσιάζει αποσπάσματα από τις συνοικίες του Λαυρίου. Πρόθεσή μου είναι η σύνδεση των στοιχείων της μνήμης και η ανάδειξη ιστορικών γεγονότων που έρχονται σε δεύτερη ή και τρίτη θέση στην επίσημη ιστορικά συλλογική μνήμη. Με ενδιαφέρει η θέση του καλλιτέχνη, που θέλει να αποδώσει τα εύσημα στο ίχνος της ιστορικής αλήθειας που είναι καλυμμένο από τον όγκο της ιστορικής εντύπωσης.

Έχετε επιχειρήσει παλιότερα να εξερευνήσετε με αυτόν τον τρόπο το φυσικό τοπίο; Πώς ήταν η εμπειρία εδώ;

Κ.Π.: Η εξερεύνηση του αστικού τοπίου και της σχέσης του με το σώμα μου ήταν το κύριο θέμα της δουλειάς μου για πολλά χρόνια. Αυτό άρχισε με ένα πρότζεκτ επάνω στην κατεδάφιση του σπιτιού μου, που ήταν και το θέμα της πτυχιακής μου στην Καλών Τεχνών το 2006. Στην συνέχεια ασχολήθηκα περισσότερο με στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, όπως τα βρύα και τα δέντρα, αναζητώντας τα στοιχεία της ρευστότητας και της σαρκικότητας, που συνδέουν τη φύση με το ανθρώπινο σώμα. Η πρακτική μου πλέον έχει στραφεί κυρίως σε ζωγραφικά ζητήματα, αλλά αυτές οι έννοιες την διαποτίζουν, και πάντα υπάρχει το ενδιαφέρον για την σχέση του σώματος με τον χώρο και το τοπίο.  Για μένα η δημιουργία αυτών των έργων ήταν σημαντική εμπειρία. Ασχολούμενη με τη γη, ένιωσα περισσότερο κομμάτι της. Εστιάζοντας σε ένα πολύ συγκεκριμένο στοιχείο του τόπου, τις σκουριές, μπόρεσα να έρθω σε επαφή με την ιστορία και μορφολογία του σε περισσότερο βάθος. 

Μ. Ε.: Δεν το έχω κάνει σε αυτή την έκταση, ούτε με αυτόν τον τρόπο, αν και πολλές φορές έχω χρησιμοποιήσει στοιχεία της φύσης ή του φυσικού τοπίου στο έργο μου. Η όλη εμπειρία είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον, κυρίως ως προς την ευκαιρία να γνωρίσω ένα τόπο σε μεγαλύτερο βάθος, αλλά και να μοιραστώ παρατηρήσεις και σκέψεις με άλλους εικαστικούς στα πλαίσια ενός κοινού πρότζεκτ.

Π.Λ.: Ναι, και ποιο ειδικά στο έργο “burnt land” του 2007 – 2008,  που έγινε για την παρουσίαση του τοπίου, μετά την καταστροφή από τις φωτιές της Πελοποννήσου. Είχα περισσότερο  χρόνο και αυτονομία για να κινηθώ πιο αναλυτικά στην περιγραφή. Είναι ένα έργο 150 εικόνων που σηματοδοτεί συμβολικά την έναρξη των εξελίξεων στη πολιτική κρίση του νέου μας πολιτισμού. Στο Λαύριο είχα λιγότερο χρόνο, αλλά, εμπειρικά, κινήθηκα με αμεσότητα στο αποτέλεσμα. Η προετοιμασία της επιμελήτριας ήταν υποδειγματική και ενισχυτική για να βρεθεί η οδός της προσέγγισης.

Το φυσικό περιβάλλον και τα διάφορα προβλήματα που το πλήττουν είναι πλέον “της μόδας”, αφού τέτοιες θεματικές συναντάμε σε αρκετά σύγχρονα καλλιτεχνικά εγχειρήματα. Το Lavreotiki Art Project καταπιάνεται και με το ζήτημα της περιβαλλοντικής κληρονομιάς, οπότε ήθελα να ρωτήσω σε τι βαθμό το προσεγγίζετε στην πρακτική σας.

Γ.Π.: Είναι αναπόφευκτο οι οικολογικές προκλήσεις να βρίσκονται στο επίκεντρο των σκέψεών μας, όχι μόνο στον καλλιτεχνικό χώρο. Μακάρι να ήταν εφήμερα και περαστικά σαν τη “μόδα”, αλλά το πρόβλημα διαρκεί εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, και φαίνεται ότι θα συνεχίσει να μας απασχολεί ακόμα πιο έντονα στο μέλλον. Σίγουρα ακούγεται και φοριέται πολύ σαν ταμπελάκι το οικολογικό- βιολογικό και δυστυχώς μπορεί κανείς να ονομάσει μόδα μια τέτοια κατεύθυνση όταν και ο ίδιος ο κόσμος δε το παίρνει στα σοβαρά. Παρ’ όλα αυτά, είμαι βέβαιος ότι υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό που αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα του θέματος. Προσωπικά αναπτύσσω μέσα στην καθημερινότητα μου την οικολογική συνείδηση και η πρακτική με την οποία την επεξεργάζομαι ξεκινάει από το παιχνίδι με τα παιδιά μου και φτάνει μέχρι το εργαστήριο μου, αλλά κυρίως όταν βλέπω τα παιδιά να αντιλαμβάνονται την σημασία της οικολογίας και αισθάνομαι ευτυχής – όχι με κάποιο έργο μου.

Κ.Π.: Το περιβάλλον της λαυρεωτικής είναι μια κληρονομιά που μας δίνεται από τα αρχαία χρόνια. Η επιμελήτριά, Αμαλία Χαρικιοπούλου, από την αρχή εστίασε στη σχέση των καλλιτεχνών με αυτόν τον τόπο. Με τη γη, το τοπίο και την ιστορία του. Δεν έθεσε συγκεκριμένα ζητήματα οικολογίας και προστασίας του περιβάλλοντος, αν και αυτά μπορεί να προκύπτουν με διαφορετικούς τρόπους μέσα από τη δουλειά των καλλιτεχνών εφόσον έχουν ασχοληθεί με το φυσικό περιβάλλον.  Για μένα αυτό είναι μια σημαντική διαφορά του συγκεκριμένου πρότζεκτ από άλλα. Το δικό μου έργο εξελίχθηκε ως μια σχέση φροντίδας προς τη γη και προς αυτήν την κληρονομιά μας. Τόσο τα γλυπτά όσο και το ζωγραφικό έργο εμπεριέχουν το στοιχείο της εξόρυξης και του μετασχηματισμού, όπως και η μεταλλευτική δραστηριότητα. Αυτή δεν ήταν από την αρχή η πρόθεσή μου και δεν συνηθίζω να κάνω έργα με σκοπό να μεταδώσω κάποια συγκεκριμένα νοήματα. Η ύλη και το νόημα όμως, είναι για μένα αλληλένδετα. Μέσα από τη διαδικασία και από τη σχέση μου με τα υλικά και αυτών μεταξύ τους, αναδύθηκαν οι όποιες σημασίες. Στο μυαλό μου, το πολύτιμο στοιχείο που βγάζω στο φως μέσα από τη δράση μου είναι το χρώμα. 

Μ.Ε.: Αυτό που κέντρισε το ενδιαφέρον μου από την πολύ αρχή, είναι ακριβώς το γεγονός ότι ολόκληρη η μακραίωνη ιστορία της περιοχής πηγάζει από τον φυσικό του πλούτο αλλά και την εκμετάλλευση του που φυσικά οδήγησε σε τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα. Οπότε το έργο μου πραγματεύεται κυρίως τέτοια ζητήματα. Νομίζω εξάλλου ότι είναι δύσκολο να κάνει κάποιος ένα έργο για το Λαύριο, χωρίς να αγγίξει έστω και έμμεσα τα προβλήματα που έχουν προκύψει από την εκμετάλλευση του, αφού είναι τεράστιο κομμάτι της ιστορίας του.

Π.Λ.: Μακάρι να έγινε ουσιαστικά της μόδας και να πετυχαίνει η ενημέρωση του κοινού, η εξέλιξη στην έρευνα, η ουσιαστική χρηματοδότηση και η έκθεση τέτοιων εγχειρημάτων. Σχετικά με το Λαύριο ο όρος πολιτιστική κληρονομιά είναι ακέραιος. Ο βαθμός προσέγγισης μου επικοινωνείται ως αισθητική θέση στο εικαστικό έργο.

Η επιμελήτρια του πρότζεκτ περιγράφει ότι στόχος εδώ είναι να βρεθούν τρόποι ώστε η ιστορία και το τοπίο να μετατραπούν προσωρινά σε εργαστήρια σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας. Πιστεύετε ότι ο καλλιτέχνης έχει περισσότερη ελευθερία (όχι μόνο από άποψη χώρου αλλά και καλλιτεχνικής δημιουργίας) όταν πρέπει να στήσει το έργο του σε ένα πιο ανοιχτό περιβάλλον, παρά μέσα σε μια γκαλερί ή στούντιο;

Κ.Π.: Ο κάθε χώρος έχει τις δικές του ελευθερίες και περιορισμούς. Εγχειρήματα όπως αυτό μου δίνουν τη δυνατότητα να πειραματιστώ με διαφορετικά μέσα και τρόπους παρουσίασης. Υπάρχουν κι εδώ όμως περιορισμοί. Καταρχάς ως προς το τι έργο θα μπορούσα να φτιάξω. Ήθελα το έργο μου να έχει άμεση σχέση με το φυσικό τοπίο  και να χρησιμοποιήσω υλικά από το περιβάλλον αυτό. Οπότε, δεν μπορούσα να φτιάξω έναν πίνακα με λάδι όπως συνηθίζω στην πρακτική μου. Αυτός ήταν ένας περιορισμός που έβαλα στον εαυτό μου. Με δέσμευσε από τη μια, από την άλλη μου έδωσε τη δυνατότητα να βρω αλλά πράγματα. Ο χώρος που θα γίνει η έκθεση και πάλι, είναι πολύ δυνατός από μόνος του, έχει πάρα πολλά στοιχεία και το δικό του βάρος.  Δεν είναι οι λευκοί τοίχοι μιας γκαλερί. Στη γκαλερί ή σε κάποιον ανάλογο, ουδέτερο χώρο, το έργο στέκεται πιο ανεξάρτητο και πιο καθαρό. Στο τεχνολογικό πάρκο, είναι ένα ζήτημα το πώς το κάθε έργο θα ενταχθεί, θα συνομιλήσει με τα υπόλοιπα, και. ταυτόχρονα, θα καταφέρει να δημιουργήσει τον δικό του χώρο. Και αυτό είναι και το στοίχημα.

Μ.Ε.: Δε νομίζω ότι τίθεται τόσο θέμα μεγαλύτερης ελευθερίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας όσο της διευκόλυνσης της προσωπικής καλλιτεχνικής έρευνας και αυτό οφείλεται περισσότερο στον τρόπο που η Αμαλία το διοργάνωσε και το έτρεξε, παρά στο ότι είναι ένα πρότζεκτ εκτός γκαλερί. Άφησε απόλυτη ελευθερία να χειριστούν όλοι οι καλλιτέχνες το έργο τους με τον τρόπο που ο καθένας ήθελε, προσπαθώντας ταυτόχρονα να διευκολύνει την καλλιτεχνική έρευνα του καθενός μας οργανώνοντας εκδρομές και συζητήσεις γύρω από όλες τις πτυχές της ιστορίας της περιοχής. 

Π.Λ.: Όταν ο καλλιτέχνης εννοεί χώρο μιλάει για τον εσωτερικό του χώρο. Κάθε φορά που χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα έργο ουσιαστικά δημιουργείται πρώτα ένας εσωτερικός χώρος, όπου θα φιλοξενήσει τα αισθαντικά ερεθίσματα, για να μπορέσει να συνθέσει από την αρχή και μέσω της εμπειρίας του, τις νέες συνθήκες που θα αποδώσουν το εικαστικό έργο.